σύγχρονοι Συμβολισμοί εναντίον Φαντασμάτων

Το Βερολίνο μπορεί να θεωρηθεί πως αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πόλης που επιδιώκει μέσω αρχιτεκτονικής -δημόσιας σε σημαντικό βαθμό- να περάσει μηνύματα στην κοινωνία που το αποτελεί, αλλά και στους επισκέπτες του.
Ας εστιάσουμε σε τέσσερα σημεία της πόλης.
Τα δυο πρώτα είναι το μνημείο του εβραϊκού ολοκαυτώματος σχεδιασμένο από τον Peter Eisenman στο κέντρο της πόλης και η επέκταση του Εβραϊκού μουσείου από τον επίσης γνωστό αρχιτέκτονα Daniel Libeskind, επί της οδού Lindenstrasse. Κλήθηκαν δυο επιφανείς αρχιτέκτονες να επέμβουν στο αστικό τοπίο με έντονο δυναμισμό, με τρόπο που τα έργα τους καθίστανται σημεία αναφοράς της πόλης και σίγουρα τουλάχιστον δεν περνάνε απαρατήρητα. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως τα μνημεία αυτά λειτουργούν έως και τοπόσημα ή και στοιχεία της σύγχρονης ταυτότητας της πόλης. Είναι άμεσα συνδεδεμένα με το Βερολίνο και παραπέμπουν στον χαρακτήρα που αυτό θέλει να δώσει, κυρίως προς τον έξωθεν παρατηρητή. Θα μπορούσαν να εκληφθούν ως μια απόπειρα να διαχωριστούν σαφώς οι αντιλήψεις του σημερινού γερμανικού έθνους, από εκείνο που θεωρείται υπεύθυνο για τα γεγονότα του ολοκαυτώματος.





Τα δυο επόμενα σημεία είναι στην οδός Friedrichstrasse το φυλάκιο σχεδιασμένο από τον Rem Koolhas με το μουσείο Check point Charlie απέναντι και τέλος το (πρώην) Ανάκτορο της Δημοκρατίας (Palast der Republik) στις όχθες του ποταμού Spree στο τέρμα της Unter den Linden. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ένα φυλάκιο σχεδιασμένο από έναν διάσημο αρχιτέκτονα απέναντι από ένα μουσείο μεγάλης έκτασης που εκτείνεται σε περισσότερα από ένα κτίρια και αναφέρεται σε κάποια στοιχεία της ζωής στην ανατολικό κράτος, στα δεινά που προκάλεσε η διχοτόμηση καθώς και στις προσπάθειες του πολιτών της Ανατολικής Γερμανίας να αποδράσουν από αυτή. Στη δεύτερη περίπτωση είχαμε ένα κτίριο που στέγαζε το κοινοβούλιο του ανατολικού κράτους καθώς και άλλες συλλογικές δραστηριότητες. Ως προς αυτό το στοιχείο μπορεί να θωρηθεί ως επαναστατικά πρωτότυπο, αποτελώντας ίσως ένα από τα ελάχιστα δείγματα συνύπαρξης των κυβερνώντων και του λαού στον ίδιο χώρο. Μετά από πολύμηνες εργασίες έχει ολοκληρωθεί η κατεδάφιση του κτιρίου με προοπτική να χτιστεί στη θέση του το κέλυφος από το Πρωσικό ανάκτορο, όπως προϋπήρχε, γνωστό ως Stadtschloss, τεχνοτροπίας μπαρόκ, το οποίο φιλοξένησε γερμανούς αυτοκράτορες, των οποίων η δράση συνδέεται με προσπάθειες να εκφράσουν ένα ενωμένο γερμανικό έθνος. Σίγουρα δεν αξίζει να επικροτούμε την ολοκλήρωση της κατεδάφισης του μπαρόκ ανακτόρου από το κομουνιστικό καθεστώς μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ας σημειώσουμε όμως πως το ανάκτορο της Δημοκρατίας, μια κατασκευή της οποίας δεν εξετάζουμε εδώ την αρχιτεκτονική αξία, εκτός της υπόλοιπής ιστορίας που εμπεριέχει, είναι και ο χώρος που υπογράφτηκε και η επανένωση της Γερμανίας. Και τελικά ίσως να ήταν και περιττό να υπενθυμιστεί πως το Βερολίνο δε στερείται αξιόλογα δείγματα διαφόρων περιόδων της αρχιτεκτονικής, πόσο μάλλον εποχής Μπαρόκ. Όμως, το γεγονός που έχουμε μπροστά μας είναι η κατεδάφιση ενός μνημείου της ιστορίας της Γερμανίας που παρέπεμπε στις μέρες ενός διαιρεμένου κράτους (που τυχαίνει, βέβαια, το ένα μέρος να είναι και διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών αντιλήψεων, κάτι που δε θα το εξετάσουμε εδώ). Και ίσως από αυτά τα δύο σημεία της πόλης να παίρνουμε στοιχεία για το πρόσωπο που θέλει να προβάλει το Βερολίνο κυρίως προς το εσωτερικό της κοινωνίας του.
Η φροντίδα με την οποία το σύγχρονο Βερολίνο επιμελήθηκε και ανέδειξε τους χώρους της πόλης της δείχνει πως ο τρόπος που μια κοινωνία διαχειρίζεται τα αρχιτεκτονικά της μνημεία έχει άμεση σχέση με την εικόνα και το μήνυμα που επιδιώκει να δώσει στους ανθρώπους που την αποτελούν και στους επισκέπτες.




Επιστρέφοντας στα ελληνικά δεδομένα, με τη δημόσια αρχιτεκτονική σχεδόν απούσα -με τις εξαιρέσεις να επιβεβαιώνουν τον κανόνα-, απομένει ο ιδιωτικός τομέας ως κύριος εκφραστής των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων και των αξιών του λαού. Οπότε, οι λόγοι που το δομημένο περιβάλλον στη χώρα μας εξυμνεί την ιδιοτέλεια (με τις αμέτρητες αυθαιρεσίες και τα δυσάρεστα επακόλουθα σε όλη την επικράτεια) και την προχειρότητα* είναι κάτι που πρέπει να μας προβληματίζει εντονότατα.

_____________________________________________________________________________________
*για το συγκεκριμένο ζήτημα θα ακολουθήσει και εκτενέστερο άρθρο σε επόμενη ανάρτηση